jeudi 29 juin 2017

NTÔÑ I MATJÉL NI KIHA YÉ


NTÔÑ I MATJÉL NI KIHA YÉ

 

A         B          O

 

1)    O-                          a nkôs                  O-

2)    O+                         a nkôs                  O+, O-

3)    A-                          a nkôs                  A, O-

4)    A+                            a nkôs                  A, A- , O+, O-

5)    B-                          a nkôs                  B, O-

6)    B+                         a nkôs                 B, B-, O+, O-

7)    AB-                                   a nkôs                  AB- , B-, A, O-

8)    AB+                                    a nkôs                  AB+,AB- ,B+,B-,A+, A-    , O+, O-

 

                       U nlama yi ntôñ woñ i matjél hala a yé nseñ inyuu mbôô woñ ni mboda yoñ. Hikii mut a nlama jo sañ le a yi i gwom bini. Hala wee i mbogog i matjél mana. A bana i kaat ini i bot yé kikii identité.

 

 

 

 

                                                                           Yaônde, 22 hilônde 2017

                                                                                     Nkam Pondi Pondi

                                                         htt://antoinepondipondi.blogspot.com

 

 

 

 

NTÔÑ I LIBAG LI MATJÉL NI KIHA YÉ


NTÔÑ I LIBAG LI MATJÉL NI KIHA YÉ

 

1)    AA+AA     =                          longe ngandag

2)    AA+AS      =                          longe

3)    AA+SS      =                          gweda

4)    AS+AS      =                          béba

5)    AS+SS       =                          béba ngandag

6)    SS+SS        =                          ndutu

 

I nwaa maange munlôm a mbii ngond mudaa, a nlama yi ntôñ wé i libag li matjél ni i ngond mudaa inyuu i kéñ le i man a ngwé a bana longe kôyôb litjee li matjél.

 

 

                                                                                     Yaônde, 22 hilônde 2017

                                                                                     Nkam Pondi Pondi

                                                                   htt://antoinepondipondi.blogspot.com

 

 


 

 

YÉT I MUT BINAM


YÉT I MUT BINAM

 

 

       Ingéda mut a nyi gwel nyemede i pes i hop to maboñok méé, nyen ba nkal le a nyét. Di nla ki kal le mut a nyét ingéda libak jéé li mboñ le bôt ba nti nye lipém. I mut a nyét a nnimis bé mut wada to hop wada. I mut a nyét a yé mut telepsép ni mut mbagisép. Ingéda mut a nyét, u nla bé yi le njal i gwé nye. I mut a nyét a tabé mut yengi i ke ni bisu. I mut a nyét, a nyoñ tat ni i yom i mpémél i  nyeni . Jon i nwaa a mpot, a nyoñ tat le a la yônôs i yom a mpémés i nyo wéé. I mut a nyét a nyi le , man a mbe bé ngwal mahol. Jon i mut a nyét a nhemble ngandag i mam bôt ba mpot inyuu i bana yi le a boñ bañ ngandag dihôha. Inyuule mut a nniiga bé nu a nloo nye. I mut a nyét a nyi le, mbegee i mpot bé. Jon ingéda mut a yé ngi pam i niñis nyemede, a nlama bé pot lôs i ti bôt. I mut a nyét, a nyônôs makak a mbôn. Jon u nlama tééda le, i mut a nyét a nla bé ba nkol i mut numpe. Banga jôi i nloo ligwañ. I loñ i nyét i nyep bé inyuule bôt ba loñ i ba mbégés makak map ndi ba niñik kikii libag jap. Masoda ni nu a nkil hi kokok .


YAÔNDE ,06 matjel  2003
 
Nkam PONDI PONDI
http://antoinepondipondi.blogspot.com
 
 

 


 
 
 

NIÑ I LISAÑ LI BÔT


NIÑ I LISAÑ LI BÔT

 

1)  Bégés ndi u ti mahee i mam bôt ba kôba ba bi boñ ;

2)  Nyi mam a mpot ndigi maliga inyuule mon ma nyilis nye ngwélés;

3)  Adna i yé nseñ kikii diuuna di yé di kodba, di puuwe ndi di sés njok ;

4)  Niñ i ngwélés yon i yé banga niñ;

5)  U nlama yi mbog kôba ni kwañ ;

6)  Di nlama bana ômsing ingéda di yé maliga ;

7)  Di nlama bégés mbog yés;

8)  Di nlama tina lipém bés ni bés. U nlama yéga maaisoñ ingéda u mboma nye ;

9)  Di ti mahee i mam ma ñat bés;

10)     Ñyéé i nke bé mañan matehe ngwé.

 

 

Yaônde, 12 hilônde 2017

Nkam Pondi Pondi
http://antoine

B’A MUT A NLA NOG MUT NUMPE ?


B’A MUT A NLA NOG MUT NUMPE ?

Yom di ntehe, yo ini le, to hala kikii manwin ma ntjama ni mbog  yosô, bôt ba nôgla bé ngandag. Nog i yé kii ? Mut a nog ni maôô ; mut a nog hop i mut numpe i ke bisu. Nog i ntagbe ki i nôgla ñem, nôgla yi, nôgla maboñog i ke ni bisu.

         Yi i yé gwom bi tagbe mahoñol ma mut. Da tehe kii i nkéñ nôgla ikété bôt ni lelaa nôgla i nla ba ikété bôt.

Ibale bo ndi u nyoñ hihéga i loñ yés, wa ga tehe le, ngim bon ba loñ ba nyan libag li basôgôlsôgôl ni i njel ini le, ba mpot ni boñ mam map kikii Bakana ba Mbenge ba, ba bi énél loñ yés. Inyuu yap, bilonge bimam gwobisôna bi nlôl ndigi Bakana. Nhindô mut u nla bé yi boñ jam jokijo i mis map. I mut numpe nunu, a yé mut kikii we, ndi ni yé bôt ibaa, we ni nye ni nôgla bé bibug, biyi binan bi meyna bé to ibale bo ni mpot hop wada. Nye a gwés ba isi ane i loñ pe, ndi we u ngwés ba kunde. Jam lipe li yé ki mu le, i nwet a mboñ sukulu, yaani a kôhna mambôngi, nson wéé i ti nye bigwel moo. Ni ha, i ti loñ, a nene kikii nwet woñ, we u bag kikii nlimil wéé.

Hala a ñunda bés le yom i nkéñ nôgla hana i yé ngông lipémba. Nôgla i nla ba ikété bôt ingéda linogol bibug li yé, ingéda ba nyi le ligwé jap li mbog li yé bo nseñ inyuu libag jap li bôt ba binam. Mut a nla nog mut numpe ingéda bôt ba nyi le, ba kôli mabén. Ingéda mut a nyi le a kôli i boñ i mam ma nkon nye ngông ibabé nye i bôk mbén, hanyen a nla nog mut numpe.

Yom u tééda, yo ini le nkwel wés i tihba ndigi ligwé li mbog. Nôgla i tihba mam mape i ke ni bisu.

 

B’A MUT TISON A NLA NOG MUT MBAI ?

Yom di nyi, yo ini le, mut tison a nhoñol le, nyen a nla niiga mut mbai kii i yé mahol. Ndi, ibale bo, di mbénge ibôdôl hanano 37 ma nwi, di ntehe le, manjel momasôna mut tison a nnoñ inyuu mahol, mahol ma nene béé inyuule mahol ma mbat ngôôba ni neebe i mut tison ni mut mbai le, ba sôñ ligwé li mbog, le ba jôs liyep ni i bot lihat inyuule i yom koñ i lôla i ñunda bés, yon i yé le, di nyi habé mbog basôgôlsôgôl ba bi yigle bés, ndi to mbog Bakana ba mbenge.

B’A NGWAL A NLA NOG MAN WÉÉ ?

Man ingéda a ngwéé, mut bisu a nla nog a yé nyañ ngwal nye. I nyañ nu, a yé nye mam méé momasôna, malam ni mabe.

Nkéñéé man u mbôdôl yi su i nyañ, a ntehe nye, a nup mis inyuu i bénge nyañ. A mbôdôl yi liké li nyañ, moo ma nyañ, njiñ nyañ ni libéé li nyañ. Nkéñéé man u ñee ndigi bé libéé li nyañ, sômbôl yéé i yé le nyañ a gwés nye, a nog ki nye. Manôgla ma, i pôla nyañ bo man a ntip gwal, mon ma nla ti i man nunu bilem ni libag jéé, ingéda a yila mut. Maange a yé a nañ, le a nyila maange wanda, ngim gwom pe, i mbôdôl kon nye ngông. A nyéñ i ba kunde, a ngwés le, ingéda a yé i ti, bôt ba yi le ngim mut i, i mpot kikii hihéga. A nyéñ i yi ngim mam i, i ntagbe i niñ i mut binam. Hanyen u nog boonge bape, ba mbat bagwal bap le, lelaa man a ngwéé ? U mbéna ki tehe le, maange wanda a ngwés a yén i yéé pes nyetama inyuu i ôt mahoñol. I pes i maange munlôm, u yi ni le, mudaa a mbôdôl kon nye ngông inyuule manum ma nla bôdôl pam nye.

 

 

 

 

 

 

 

YAÔNDE, 02 kondoñ 1998

Nkam Pondi Pondi

http : //antoinepondipondi.blogspot.com

BINIIGANA


BINIIGANA

 

Yom mut a nlama tééda, yo ini le, mut a nla bé niñ le a nog bé ndutu i, i nla ba ndutu minsôn tole i ndutu i, i nla lôl mahoñol. Jon ibale bo, ndi mut a gwé ngim mahoñol, a nwas mahoñol ma le, ma tagbe i boña wé, hanyen mahoñol ma, ma ke momede. Hala a nkobla le, u nlama neebe ndutu, ndi i ndutu ini ya tagbe ibale bo ndi ñem woñ u kéyi bé we i ndutu i. U nlama yi le ndutu i mbéna lôl mahoñol ma mut. Inyuu i niñ ni maséé, u nlama yi le: hikii mut a nlama kéé bot i ntel wé. Hala wee hikii mut a nlama niñ ni banga yé libag tigale a tehe le i niñ a niñ i gwééne bé nye ngim nseñ. Ingéda u niñ, niñ i, i nkiha ni libag joñ, hala wee u nhôla mut woñ libog. Ndi lelaa u nla niñ ni maséé le u kon habé woñi? Inyuule banga niñ ni maséé i mpamna we i bana pék ni yi yosôna. Yom u nlama yi, yo ini le, u nlama ba mut a nkit mam ni telepsép, mahoñol moñ ma nlama ba bilonge bi mahoñol, hop woñ u nlama ba hop i maliga, niñ yoñ i nlama ba niñ i mut nsañ, libag joñ li nlama ba libag li mut a téésép, biliya gwoñ bi nlama ba banga biliya inyuu i lédés wemede, u nlama yi gwel wemede, u nlama yi nog bilôg bisoñ, u nlama yi le, hinuni hop hi ñoñ bé jumbul. Ingéda u yé longe mut, hikii yom i yé i pañ yoñ i yé longe. To hiun, u ñunup habé. U nla ndigi bédés kiñ yoñ hop inyuu i kodol ihôha i ngim mut. Ingéda u nyi ôt mahoñol longe liôdôg ni wemede, hanyen u nla ôt bôt bape i njel yoñ inyuule u nkon habé woñi. Mut a nkon nyemb woñi, mut a nkon woñi le a nimis nson wé, mut a nkon woñi le a un i ke bisu. Jon u kon bañ nyemb woñi ndi to nyuu yoñ u yan bañ yo.Ntel u ngi hébég, u nlama yoñ tad ni niñ yoñ.

 

Inyuu i boñ le, u ba mpémba mut, u nlama yi matiñ ma Hilôlômbi, u nlama añ mo ni tééda mo ndi u gwéhég ki loñ yoñ. U nlama je bijek bi loñ yoñ ni nyo maog ma loñ to u yé numbe homa. Hala a mboñ le u kôhna bisai bi Hilôlômbi. U nla bép woo i tôl yoñ ni kal le u gwé ngui ingéda u nyi gwel wemede, ingéda u nla gwés loñ yoñ ni ñem woñ wosôna ni mahoñol moñ momasôna, ingéda u nla yémbél malép, hié, mbebi, isi ni mbu. U nlama ki ba mut a nyi gwel nyemede, ingéda u nyi gwel mahoñol moñ, ingéda u nyi gwel gwéha yoñ ni ingéda u nyi gwel ngông yoñ malal inyuu i bot mboda. Jon u nog le pôndôl i yôñlag i janda.

 

Nseñ i base i yé i hôla mut i nog ni yi nkoñ isi, hala wee base i nlama hôla mut i nog ni yi mut binam. Jon banga bôt ba base ba nlama hôla bilôg bisañ ni maboñog map i lel bipôdôl gwap.

Nseñ i banga yigil i nlama boñ we le, u ôt mahoñol ni wemede. I yigil i, i nlama tihba nyuu yoñ ni mbu woñ. Yigil i nlama kena wele, maboñog moñ ma kihgani bôt ba bisu inyuu i yi too i njel u noñ i yé njel maliga. Ñuñdu a nlama kon maséé ni yigil yé ingéda a nla loo malét wé, yag malét a nlama bé waa nigil inyuu i boñ le, ñuñdu wé a koba bañ nye.

 

Yom u nlama ki tééda, yo ini le, u ke bañ mimbu mimbe ngwé, inyuule i nkoñ bitég, longe ni béba bi yé homa wada. Jon u nlama niñ ni libag joñ li ligwéyag, u nlama ba mut mban, u nlama bé ba mut a nhoo nog waa ingéda u mboñ ngim jam, u nlama yi lédés biliya gwoñ ni wemede, u nlama yi ôt mahoñol moñ ni wemede, u nlama toñ i bana pék ni yi yosôna inyuu i tohol bôt ba nkoñ isi. Hanyen wa yi libag li hikii yom, hanyen wa yi ki homa maliga ma niñne. Wa la sendi ndi wa la habé kwo. Hipa hada, mbeg ibaa wee u yé jông. U nlama ki yi le, pot ni boñ, mam ma imaa. Jon ba nyil mut maboñog méé, i niñ yé a niñ, ba nyil mut i niñ a niñ ni bôt bape, ba nyil mut kikii a ngwel mam ma niñ, kikii hémle yé i yé inyuule nkoñ isi i tabe longe to béba. Mut nyemede nyen a ntehe le nkoñ isi i yé longe tole i yé béba.

 

Yom u nlama yi, yo ini le, jam wa wél, u nyôs nyuu. Jon bôt ba kôba ba bi kal ki le, ingéda mut a nwél bé jam, li mboña bé? I njel ini, i gwé le i kena we i ba kunde i nkoñ bitég. U yi le, lép u ke bañ nkoda, bo ba ep ba ba bé? Ndi ki minkongo bo he nyoo bé, he nyoo bé. Yom u nlama ki yi, yon i yé le, boda boda mbee bañ. Jon u yé u hel, u gwelba nkok i tjibi. Hala a yé kimasoda le, mahoñol ma mbôl i ngim mboda bôt. Hala a ñunda lingwañ li ngim loñ. Inyuu hala nyen u nog le, wada a kol mbada, ibaa ba kol nhôôlag. Ndi  hala a nlama bé tuga we i yi le, bo a manyuñ éé, u bénge mbus. Jon ibale bo u nla hôla mut, u boñ i jam li. Mut a nla wo ingéda a mbénge nkoñ isi ni mis ma bôt bape. Jon u nlama ba nkôôbaga i ngeñ nsébla wa pam. U nlama niñ kikii man Basaa, hala wee, Basaa ba gwé ngim biték, hala wee Basaa ba yé ngim litén, hala wee Basaa ba gwé ngim base. Biték bi édi ni libag li man Basaa. Sômbôl i mut yon i nkena niñ yéé.

 

Yaônde, 24 Kondoñ 2006

                                                                       Nkam Pondi Pondi

                                                                       http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

                                                             

 

Yi


Yi

 

I bug ini le yi, i gwé ngandag ngobol. Ingéda mut a gwés bana yi, a ntôñ i tehe, a ntôñ i nog ngim jam, a ntoñ i nigil inyuu i gwel jam ni nyemede. Hala nyen u nléba le ba nkal le mut a nyi ngim lép. Maange manôgla a nyi bégés bagwal bé, le i yom ba nkal nye, yon a mboñ ndigi. I bug ini le yi, i nla ki nôôga le, mut a nyi ngim ngan. I bug ini le yi, ba mbôñôl yo inyuu kal le, mut a nyi ngim hop, mut a nyi ngim nson, mut a nyi ngim likañ i ke bisu. I yom u nlama tééda hana, yo ini le, ngobol i yi, dihéga di nti di nkobla le, mut a mmeya boñ ngim jam i, i mboñ le, i yom a mboñ i nene longe i mis ma bôt. Mut a nla ki yi ndutu, mut a nla ki yi liyep i ke bisu.  Mut a nla yi ngim mut le, a ntehe i mut nu. Ingéda ini, u nog mut a nkal le, a nyi habé ngim mut, hala wee a nog bé maboñog ma mut nu tole a ntañba nye tole nye ni mut, ba mbagla. Munlôm a nla yi mudaa hala wee, nye ni i mudaa nu, ba mpôôna likôndô, hala wee i munlôm nu a nañlana mudaa.

 

I pes mambén, nkéés a nla yi ngim hop, hala wee a kôli i bagal i hop ba nlona nye, hala wee a nla kéés i soman ba nlona nye. I nla pam le mut a nla bé yi gwel nyemede. Jon u nog le : ngwo i kogoo mut ni hiun hi njal. Hala a yé le, u nkoba mut ni hiun héé, u pôdôs nye, a timbhe we béba. U nla ki léba le, mut a nyi nyemede. Jon u nog le : ngwo a yi jôl jé ni ñem i nsébla. Mut a nla ki yi kadba inyuu i boñ le bôt ba yi njee a yé. Mut a nla ki yi lama i fôtô, lama i pén i ke bisu. Bôt ba nla ki yiba, hala wee, ba nleñla.

 

Ingéda mut a gwé yi, hala wee a nyi maliga ma sôli i ngim mam. Hala wee a nyi sélés boña wéé, hala wee i mut nu a nyi inyuuki a yé i niñ. I ntéñ mut ini, a mpot ndigi i yom a nyi ni biyi a bi kôhna ni ngim mam. Jon u nogle : bayi ni bayi ba kee i ket kas. U nonog ki le, hop bayi jam u nom bé.

 

Yom u nlama tééda, yo ini le, biyi bi yé i gwom u nla yi noñnnaga ni ngim jam. Inyuu hala nyen bôt ba kôba ba bi kal le, yi i yé miño mi lép, hala wee hikii mut a gwé yi. Jon u hoñol bañ le, wetama nyen u nla yi mam momasôna. U yik u yik, li has ndigi we. Kikii mut a ngwééna yi hala ki nyen, i niñ mut a niñ i nti ki nye yi. A nek wee u nôgôl likek joñ. Yi i nlôl ki maboñog moñ.

 

Yaônde, 24 Kondoñ 2006

                                                                       Nkam Pondi Pondi

                                                                       http://antoinepondipondi.blogspot.com