HIBEE MUDGA MAA HI NKÔN BÉ

HIBEE MUDGA MAA HI NKÔN BÉ

Di nla kobol i ngén ini ni kal le i yom i tégi longe i nkwo bé. Hala a yé insaň, nyaň ni man. Man a nlama nôgôl bagwal inyuu i boň le i bôt baa bana ba niň longe niň. Mu i njel i nyen mut a nlama ndigi ôôb bisu bi Hilôlômbi. Jon mut a nlama bé pot mut numpe béba inyuu i boň nye béba. U nlama gwés mut woň libôk kikii wemede ndi u nogok nye ngôô. Hala a mboň le ni niň ikété nsaň, hala wee ni nkwel. Jon u nok le : ba nyén kii yalak bo hinoo. Ngi manôgla i nlona manola inyuule mam ma ta habé mbogog longe libogog inyuule u nkôm Hilôlômbi mbus. U nyan mut numpe ndi u hôya le a yé hégél Hilôlômbi. U mbégés habé Hilôlômbi to lipém jé u ntiha bé nye jo. Jon li nkena we i kôp matjél. U ngwélél habé mambén ma Hilôlômbi inyuule gwéha i mal we, mapubi ma Hilôlômbi ma mbéé habé we. U mbégés bisat. Jon u mbôdôl naňlana nwa mut woň libôk. U nyi habé bégés lihaa hala wee ňôô, manyuň tole manké, maaisoň tole man tata.

Ingéda man a mbégés isaň bo nyaň béba i nlo bé, a mbôk bé mbén inyuule a nke ni Hilôlômbi ni Hilôlômbi a ngwel isaň bo nyaň i woo le to bo ba bôk baň mbén. Hala wee i bôt baa bana ba ňom minkaň nwap hisi. Hala wee ba ntjél bégés sat, ba ntjél manola, ba ntjél ndéng. Ba njôp i njel Hilôlômbi.

 

Yaônde, 13 njéba 2015 

                                                                           Nkam Pondi Pondi

                                                        http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

 

MAMBÉN MA LOÑ MEE

MAMBÉN MA LOÑ MEE

1)-  U nol bañ;

2)-    Mut a nlaana bé ñôô;

3)-    Mut a nha bé i wañan man i kat;

4)-  Mut a nkit bé mom i nkok;

5)-    Mut a nkit bé minkañ mie mi senda hikôwa ndi to bon ba e;

6)-    Mut a ñyo bé nkok i nkoñ u mbombog;

7)-     Mut a nha bé mbôñ maog, to nyil to i séé maog;

8)-    Mut a mbép bé isañ, to nyañ to mut a yé nye mañ;

9)-    U laana bañ nwa ison to nwa manyuñ nu bisu;

10)-       Mut a

11)-       Mut a

12)-       Mut a

13)-       Mut a

14)-       Mut a

15)-       Mut a

16)-       Mut a

nkit bé mbombog hop ndi to i pénda nye; ñyek bé lép;

ntondi bé njéé to nuga be yokiyo;

nkit bé tjandi, to minlop to pésa;

nkéés bé bagwal bé;

nlama bé ha man mut numpe hu;

ntiñil bé môngô ni béba ñem;

 

17)-    Mut a mbôlôs bé nuga lilôm; 18)-    Mut a nnup bé bebela; 19)-    Mut a mbôk bé bémba kembee; 20)-Mut a nkop bé mbog to bambal yo, ibale bo mut a bi jéé, bo ngi ôm tuk i gwét; 21)-  Man ngond a nkop bé mbog.

nol mut litén

 

YAÔNDE, 17 dipos 2007
Nkam PONDI PONDI

Http://antoinepondipondiblogspot.

YI MBOGOG I NIŇ BILEM

YI MBOGOG I NIŇ BILEM

Hala a yé pand i yi mbogog i niň i i nigil mambén ma nlôôs bilem bi nlol i nkaň bi gwom bi niň ni libag li gwom bi nkena i jam li. Pog i yé cellule. Yi

 

mbogog i niň i yé biologie.

 

Yoyoma i pog yon i ane ni unda ngim lem. Jon u gwé yoyoma i pog i i

 

_. nene hikii ngéda yon ba nsébél le gène dominant ni yoyoma i pog i i yé ngélé

 

ibaa i pog yon ba nsébél le gène récessif.

Yoyoma i pogi nlôl i yom i pog ba nsébél le chromosome. Yom i pog i nnene i maň ingéda pog i kéba, yon i nnit yoyoma i pog.

Pog i gwal (mangôdô ma manum tole litjee li muda) maň wéé i gwé n yom i pog ki i yé le bini bipog bi nyuu bi gwé 2n gwom bipog. Yom pog i gwal ba nsébél yo le gamète. Ingéda man a ngwéé a gwéé pes bilem bi isaň ni pes bilem bi nyaň. I man nunu ingéda yak nye a gwal i wéé man, man wéé a bana pes bilem bi isaň a ngwal nye ni pes bilem bi nyaň ngwal nye i ke ni bisu. Munlôm a gwé yom i pog ba nsébél xy, muda a gwé yom i pog ba nsébél xx. Ngim bôt i ngwéé le ba ňap, bape ba ngwéé ni tjoň di nlet, bape ki ba nhoo bana lisaha i ke ni bisu. Hala a nlôl i nkaň. Hala wee lem i nlôl i gwal. Jon u nog le, man ka bibaba (bikoo) kikii nyaň. Semkwep hikii yom i nniň i gwé ngim lem (bôt kii binuga kii bie).

              Yi mbogog i niň bilem i nla hôla le bôt ba matibla ba nigil ni yi tibil ngim makon.Ntôň i yoyoma i pog i ngim pog i gwal i nsébla. le génome. Ntôň i yoyoma i pog i mut i nsébla le génotype tole génome humain. Jon yéň ndi wa léba ndi wa ba habé nkol.

 

Yaoňde, 20 mpuye 2007

Nkam PONDI PONDI

http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

LIYÉŇ NWA

LIYÉŇ NWA

 

         Di nla kobol i buk ini le yéň ni kal le hala a yé i heň i léba.

         Di nla kobol i buk ini le nwa ni kal le hala a yé mudaa libii li ňat bo nlôm.

         Bôt ba kôba ba bé yi le man munlôm a nnaň ingéda a mbii mudaa inyuule a nlama bé wo likondo li bebee. Jon bôt ba kôba ba bé bat Hilôlômbi le a unda bo njel i léba, baa ba ba nhaa bé ni bo ndi ba bak bingond bi mee. Bingond bi bi bé lama bana bilem bi lam, ba bak konji, ba bak balam. Hanyen bôt ba kôba ba bé ke i tehe mahaa ma bingond bi. Liyi nkwel li bé nseň. Jon u nok le : hinoo ntomnga hon hi héya pos i nwii. Hala wee bibuk bi lam gwom bi mboň we le mam ma tômbôl we.

         Mabii ma bé nom inyuule bôt ba kôba ba bé bii mandap map ma libii i moo ma Hilôlômbi.

 

 

Yaônde, 05njéba 2015 

                                                                           Nkam Pondi Pondi

                                                        http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

 

LIYÔGBE

LIYÔGBE       

 

Di  nla  kobol  i buk  ini  ni  kal le hala a yé ngim makiñ  i  nkiha  bé ntôñ,  i lôlak ngim homa tole  ngim  bahoma.

            Di nla  ki  kobol  i  buk ini ni kal le hala  a yé lihohoo  likeñi tole lipobe .   

 Liyôgbe  li maséé li yé  ingéda   boonge  ba ntuk, ingéda  bôt ba nyémés,  ingéda  puuwene i ntagbe , ingéda masin  ma ntagbe tole ngim  matôa  tole ngim  batôtôs  i ke  bisu .

            Liyôgbe  li minlénd li  yé ingéda  mut  a nwo  tole  béba   jam i pam  tole bôt ba nok béba nwin.

            Yom u nlama  tééda, yo  ini le, maôô  moñ  ma nlama  bé nihbe ngandag  liyôgbe  tigale  u  yila ndok.  Jon  mut  a nlama  bé yén  i  homa  liyôgbe li yé  ngandag  inyuule  yak ñem  u nla  yoñ  kon.

 

 

                                                                                                                                                                             

                                                                                Yaônde, 07 matop 2015

                                                                                 Nkam  pondi  pondi

                                        http://antoinepondipondi.blogopot.com  

                                                                                                                       

 

 

ÑEM LAM

ÑEM LAM

Di nla kobol ñem lam ni bal le hala a yé jam li nut a mboñ ni nyemede i boñ longe, i nok mut numpe ngôô, i gwés mut wé libôk kikii nyemede. Hala a yé mut a nok mandutu ma bôt bape wee ngoñ le mandutu mé. A gwéhék ki hôla.

Ñem lam Hilôlômbi i ñyamb mayoo inyuu hala nyen a yé konangoo. Mut a nhémle Hilôlômbi ndi a béégag mambén méé, Hilôlômbi a ñunda nye ñem wé lam. Hala nyen Hilôlômbi a bi boñ bôt ba kôba i gwét ba bé jo i ngog lituba ni i bôt ba bé gwés le ba jôp i base i baôm mbom isi. Kikii Hilôlômbi a nhôla bôt ba kôba i yémbél i gwét bini, a ti bôt ba kôba nkoñ ni lihat li yé mu biték bi. A ti bo yi ni pék le ba ôô bisélél gwap, le ba bañ bee gwap, le ba sal bijek gwap ndi ba nuñul bissélél gwap, bee gwap, maog map ni bijek gwap ni nkoñ hisi. Ingéda mut a ñôô bisélél gwé, a mbañ bee gwé, a nsal bijek gwé ndi a a nyog maog mé, i mut nu a yé ngwélés. Hilôlômbi a bi gwés loñ mee, a unda ki yo ñem wé lam.

 

 

Yaônde, 28 matumb 2015

Nkam Pondi Pondi

                                                                                     http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

 

HIOL

HIOL

Di nla kobol i buk ini ni kal le hala a  yé i unda libak li maséé i su woñ ni liyibil nyo inyuu i pémés kiñ ingéda jam li nôlha.

Di nla ki kobol i buk ini ni kal le hala a yé linyañgal masoñ ni bédés kiñ maséé i unda mahak ma ñem inyuu jam li lam u nok, u nhégda tole u ntehe. Jon u nok le : i mut nu hiol i ntjél nyuu. Hala wee mut a nnol ngandag inyuu  jam li lam a gwé.

Hiol  hi nla ba ngandag mintén. Hiol  maséé hi yé ni hiol maéa. Hala wee banga hiol bé i . Hala wee i jam li li  ta bé jam li  maséé ndi jam li ndutu. jon u nok le : pinda ñem, hiol masoñ. Hala wee mu a ñunda we masoñ méé ndi a mbén we a nyañ we nyoo ikété ñem i ke bisu.

 

Yaônde, 28 matumb 2015

Nkam Pondi Pondi

                                                                     http://antoinepondipondi.blogspot.com

 

 

 

KILA

KILA

Hala a yé ngim mbén i i nsonga we i boñ ngim jam, i ntuga we i gwel ngim jam i ke ni bisu. Kikii hihéga u gwé kila i bijek hala a nla ba ngim kon ndi ba nsônga we i je ngim bijek i ke ni bisu. Ibale u hôs kila wee u ntamba i jam u gwé le u mboñ.

Ngim bikila bôt ba kôba ba bi yigle man mee gwo bini lee:

 1) Ba njô bé mim ingéda jop li yé i ngii;

2)  Mange a naña bé libila;

3)  Mange a nyén bé i ti mimañ mi bôt ;

4)   Mim i pa i njôp bé ikété ndap, bôt ba nyééne;

5)  Muda a bé je bé binuga bi yé i mbak ;

6)  Muda a bé pot bé i ti bôlôm ;

7)  Muda a ntém bé soñ;

8)  Munlôm a mpot bé maéa a ñee ;

9)  Mut a mbép bé nlal le majô mé to sôgôl wé a tééne ;

10)  Mut a nidba bé nyemede;

11)  Mut a nhol bé ndap juu;

12)  Mut a nke bé yag mbombog moo nso;

13)  Mut a nlôô bé i mbus ntôô mut (i yii i yééne tole i téé bitédéé);

14)  Mut a noñ bé hua juu;                                                                                                                                         

15)  Ngama ôa i yé kila;

16)Ba nlep bé binan likund juu.     17)Ba nkal bé nwet mbai le tiige.                                                                           

Dingônôg di tane bé i yañan mbai. Jon u nog le, kila hilôba i tane bé i yañan mbai. Hala wee u nlama neebe i boñ mam u nkop bôt ba yañan mbai tole i yañan loñ ba mboñ. Inyu hala nyen u nlona bañ bilem bi bi nténga bo.

Yaônde, 08 matjel 2009

 Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com