dimanche 19 janvier 2014
DISI DI NGOMIN
DISI DI
NGOMIN
Mut a ñoñ mbai le a nla nyo malép ma yé hisi hé, le a
nla sal bijek mu hisi hé, le a nla oñ kumba, le a nla néñés bilém i ke bisu.
Inyuu i boñ nye le a pamna bañ mindañ ni bôt bape i jam li isi nyen bôt ba kôba
ba bé bel i e ini le hikéñ ték le ba yik minwaa mi nkoñ tole hihénd inyuu
minwaa mi maoñ. Hala wee loñ ni maloñ ba nlama yi nwet isi. I nduña ini i bé le
mut a njôp bé i yañan bum ni ki le hikii hi kokongo ni i héé iyiyimba. Hala
a yé nlélém jam ni ngomin. Hala wee ngomin a gwé disi. Disi di ngomin di yé mbogog.
U gwé disi di ngomin di yé libai tjon ba nsébél le
domaine public de l’État. Di yé nya ibaa :
1)
Bihégél bi disi di ngomin tjon ba nsébél le domaine public naturel. Ngomin a
nla bé nuñul disi tini. Tjon di yé tuye, gwañ tuye, lom, gwañ lom, lép, gwañ
lép, titimba, mangen, dikôa, tataba, ngoa, gwom bi yé ikété hisi i ke
bisu ;
2)
Miñoñok mi disi di ngomin nwon ba nsébél le domaine public artificiel. Mu disi
tini nyen u gwé minloñ, manjel, mbaa minloñ, mbaa manjel, miñyaanga, minkoñ mi
mashin, biôngba, minkôô mi linyuma, minkôô mi nsinga u nsooga i ke bisu. Ngomin
a nla bé nuñul disi tini.
3) Disi di
ngomin di yé jam jé tjon ba nsébél le
domaine privé de l’État. Ngomin a nla nuñul disi tini. Tjon di yé mandap, disi
a nyoñ bôt le a nsal nson loñ, disi bôt ba nhek bé le ba gwé bé kaat isi i nlôl
ngomin, disi ngomin a nsomb i ke bisu.
4)
Mam ma disi ma yé
mbogog inyuu hala nyen u sôga i tison u
somna i sabe. Jon hikii mut a nlama yi mbén inyuule mbén i yé i ngii bôt ba
binam ni i ngii ngomin. Mut a nla bé yoñ to kadal to je disi di ngomin. Hala a
yé nlélém ni disi di mimpay mi ngomin. Disi di ngomin di nhôla ngomin i sal
nson inyuu bon ba loñ, i leege bon ba loñ ni le ngomin a sal longe nson.
Yaônde,
12 kondoñ 2014
Nkam PONDI PONDI
http://antoinepondipondi.blogspot.com
MBOG NDOG TJOK
MBOG NDÔG
TJOK
Ingéda Ndôg Tjok ba nyodi Égiptô ba bi
lona ntoñ. Ntoñ u u gwé makala maaa.Likala li bisu li yé yimbne i Hilôlômbi, i
yôhne ibaa i yé litén, i yôhne iaa i yé Um. Ngim bôt i nsébél le nyum hala
wee nyuu Um. Yon I yé mbog nkoda ntoñ. Ntoñ i gwé ngim libañag. Hala wee ngim
liyañ ipôla Hilôlômbi ni mut binam. Mbog I yé litééda matiñ ma Hilôlômbi. Mbog
nkoda ntoñ i ntat mambén, mbog matuk i yé ane, mbog Mpôô Bati i yé bisônda.
Litén li mee li gwé ndigi mbog yada. Mbog nkoda ntoñ i gwé matén ma saambog. Matén
mana mon ma bi yap lom juu, mon ma yé le: ndôg Tjok, ndôg Njee, ndôg Tindi, lôg
Ngônd, lôg Baék, ndôg Kobe ni ndôg Nen. Nomba saambog i gwé ngim ngobol. Sondi
i gwé dilo di saambog. Nkoda ntoñ nye a
yé ipôla Mpôô ni matén ma mbog matuk. Kikii di mbôg kal le ntoñ i yé ngim liyañ
ipôla Hilôlômbi ni mut hala nyen yak mbombog a yé ñyaanga ipôla basôgôl ni
bayômi. Ingéda di mpot le litén li mee li gwé ndigi mbog yada hala wee li gwé
bañ bisu, ngog bisu. Mbombog a yé kuu ngom hala wee a gwé sai ni biog : a nla
og ingéda bilim bi nkwo kikii hihéga ; u njop i yañan bum, u mbot mut jam,
u nke wañan nwa ndéng i ke bisu.
Ingéda ndôg Tjok ba bi nyodi i Ngog
Lituba, ba bôdôl kat minkoñ i gwét bini gwon ba nsébél le gwét bi Mode Sop.
Nwet a bé kena litén li ndôg Tjok a bé Mbilla Nkuu nu ngédi yé i bé le Basông.
Mu kikii ba bé ke ni bisu ba ada le man Tônd wada hala wee man Banjee le Lôôha
Masee nol bilém ni yééna baa ba Esaaga
Kam man Ndôg Béa. Ni nye a tjelene yaabum yé Basông na Nkuu. Jon i u i Basông ba Nkuu a bi
see i man Tônd nunu joo. Kikii kekela i ñye a ti Nyandôm wé Esaaga Kam ño i man
Tônd. Mu maséé ma Esaaga Kam a ti Basông ba Nkuu Ngond Ndôg Pôl litén li lôg
Ngé. Wee Basông ba Nkuu a bi bat nyandôm wé Esaaga Kam lilañ li mbog. A ti nye
mbog matuk. Bibôdlene bi Tjok inyuu mbog matuk. Basông ba Nkuu nyen a yé
mbombog bisu I mbog matuk.
Ibôdôl
yokel nyen Ndôg Tjok ba gwé mbog nkoda ntoñ yon ba nsébél ki le um ni mbog
matuk. Mut a yé ño mbog nkoda ntoñ ba nsébél nye le Uum. Mut a yé ño mbog matuk
ba nsébél nye le mbombog.
Yaônde, 05 kondoñ 2014
Nkam
PONDI PONDI
http://antoinepondipondi.blogspot.com
LIBAK LI BIEEM
LIBAK LI BIEEM
Mut a nla bé niñ le a emel bé. Bôt
ba kôba ba bé kobol bieem. Mut a nla emel jam inyuu i bok niñ yé, jam likot
masangô, jam le Hilôlômbi a mpôdôs nye i ke bisu. Kikii bôt ba kôba ba bé yi bé
kobol bieem jon ba bé ke i Ngambi le Ngambi i toñol bieem gwap. Ndi yom di nyi
yo ini le Ngambi i nkomol bé Hilôlômbi.
Hala wee mut a nloo bé Hilôlômbi ngui, pék, yi i ke bisu. Mu i njel i nyen u
nok le: Ngambi i bok wek u bok. Hala
wee ibale mut a ñañle we ngim jam, tibil yi i homa maliga ma yéne. Hala wee u
nlama sélés boña woñ le u ba bañ nkol i ngim mut le i mut nu nyen a kahal kena
niñ yoñ. U nlama ndigi bôdôl ni
Hilôlômbi hala nyen base i sôkbôk I niiga man mee. Ingéda u ñemel hala wee boña
woñ a nsal, hala wee Njombongo a nla pôdôs we. Hala wee u nlama bégés mambén ma
Hilôlômbi Nwet woñ.
Yaônde,06
maye sép 2013
Nkam PONDI PONDI
http://antoinepondipondi.blogspot.com
LIBAK LI MAPUBI
LIBAK LI MAPUBI
Mapubi ma nhôla mut le a yi i homa a
yé, a tehe maông ma mut numpe, a yi le jop li yé i ngii tole li nañal, a yi le
sôñ i nta hala wee a nlama pam i mbégdé tole a nlama telep likula li nwemel
inyuu i ti Hilôlômbi lipém ni bibégés bi kôli ni nye. Mu i njel i
nyen mapubi ma yé nseñ le mut a yi le yom i sém tole yom i kaa yon i téé nye
bisu. Hala wee mapubi ma nkena mut I njel maliga. Inyuu hala nyen bôt ba kôba
ba bi kal le maliga ma yé mapubi ma nom. Ndi maliga ma Hilôlômbi ma yé nlélém
tjai di tjai jon ba nsébél nye le Kimaltjai. Ma mbay i lel mapubi ma hañngaa.
Bôt
ba kôba ba bé gwés tehe mapubi ma Hilôlômbi inyuule jiibe li nkôhna woñi,
mapubi ma nlona tohi, ma nsélés boña woñ inyuu i yi mbog yoñ. Mapubi ma mboñ mut le a ntehe nson a
nsal inyuu i tééda libak jé li ngwélés. Mut a nyi le kel i ñye ndigi ni jam.
Mapubi ma bi tinde bôt ba kôba le ba oo tjôdôt môi, le ba yi le i mbus mapubi u
nla bana yiihe ndi u ntehe i yom i nti yiihe tole yiinda i ke bisu.
I
mut a nyéñ i tehe mapubi ma Hilôlômbi a niñ longe niñ, a niñ niñ i ngwélés, niñ
i nhémle, niñ mahak. Jon bôt ba kôba ba bé kuye ntungeñ ingéda u nsude.
Jon
loñ mee I kôli naña ngand mapubi hikii nwi i ti Hilôlômbi mayéga le a bi hôla
bôt ba kôba le ba jôp bañ I base baôm mbom isi I gwét bi bi juba i Ngog Lituba.
Yaônde,25 maye sép 2013
Nkam PONDI PONDI
MAN BASAA MAKEND NI MBOG YE
MAN BASAA MAKÉND NI MBOG YÉ
Loñ
yokiyo i bi hol bé to ba kunde ibale bo i loñ i, i mpot bé hop wé ni hémle
Nyambe wé. Jon u nog le: i yoñ sat u nyi
yon u tôgbege. Inyuu hala nyen u
nlama yi i homa u bi nyodne. Hala wee u nlama yi mbog yoñ kôba ni kwañ. B’a jôi
li Basaa li nlôl i hop i bon ba mee? Basaa a yé Nyambe nu a yé i ngii Banyambe.
Ingéda
u ñot mahoñol moñ ni hop woñ u ntehe nkoñ isi ni mis moñ. Jon u nog le: ñyéé i nke bé mañan matehe ngwé. Mu i
njel i nyen u nyi le i yom ini i yé lam , i yé maliga, i yé sép i ke bisu jon u
nog le: ngôs nye li lama hee, u mbat
nwet. Bakén ba maloñ ba yi ni tehe le man mee a ñôm minkañ isi inyuule
liboñog jéé li mam li nkiha ni mbog yéé. A nje bijek ni nyo maog ma basôgôl bé,
a niñ noñnaga ni mabogog ma mam ma bôt ba kôba. Hala wee liniñ longe niñ. U
nlama yi le biloñ bi gwé bé manwanda.
Loñ Pulasi i bi la hol inyuule baénél ba
bé pôdôs bon ba loñ ni hop pulasi. Hala a yé nlélém jam ni loñ i Ngisi, loñ i
Jaman, loñ i Chine, loñ i Yapan i ke bisu. Bakana ba Mbenge ba kit le ba nlama
témb i mbog yap inyuu i ték ane(jupiter), gwét(mars) ni likot masangô(uranus).
Hala a yé nlélém jam ni loñ i Chine: ane(conficius), likot masangô(tjeletjes i
bibôm) ni gwét(liyi gwélél bikeibilibog). Hala a yé ki nlélém jam ni loñ mee: ane(mbombog),
likot masangô(mut ngandag nwom a nlal bé
njal) ni gwét(njanjañ i nkahal too
bininiñi). Bakana ba Mbenge ba kit le ba nlama somb gôl, kei, kalasin,
silba, mamuna, ngog mpuma, bikék i ke bisu biloñ bi Afrika. Inyuu i boñ le yom
yokiyoi i kéñ bañ bo i somb i gwom bini nyen Pulasi ba bi bot nkuu mahop ba
nsébél le RFI, Ngisi ba bot BBC, Amerka ba bot VOA i ke bisu. Yom u nlama yi,
yo ini le batjam miñañ ba nsal i RFI to i VOA ba nkôs nsaa wap hikuu hi ane i mbénge bakén ba mam. Jon nson wap i yé le ba
pôdôs bon ba Afrika noñnaga ni mbañ i loñ yap. Biloñ bi Afrika bi yé liyep, bi
nyi bé mahol, bon ba Afrika ba gwé bé yi to pék jon makon ma ntôl biloñ gwap,
kikii ba nyi bé bok mam map jon ba njo gwét bo ni bo inyuu hala nyen ndigi
biloñ bi Bakana gwon bi nla hôla bo le ba bana nsañ, mahop ba mpot, matibla,
ane i makiñ i ke bisu. Ngim bon ba Afrika ba neebe le nteba i ntagbe longe i
loñ yap ingéda Bakana ba Mbenge ba nti mbôgi lam, ba nhémle i moni wap ba
ngwélél ingéda a nlama ba ntéédaga biloñ bi Bakana i ke bisu.
Ingéda
bipuuwene bi baa bi bi nyudug mandap ma ngii imaa i New York, loñ Amérka i yoñ
ngim mbén le mut nyekinye a unda bañ mim. Hala a bé hilo 11 i sôñ dipos i nwi
2001. Ingéda bon ba Rwanda ba bé jo gwét bo ni bo, minkuu mi bitidii mi Bakana
ba Mbenge mi bé unda mim mi bon ba Rwanda ndi ba badag ki ngim bon ba Rwanda
lelaa ba nol bilog bisañ ni bakwade.
Loñ
i Chine i bi ti biloñ bi Afrika mayéga le ba nhôla loñ yap le i jôp likoda li
adna matén i nwi 1971 i yiha loñ i Taiwan kikii jam li bisu. Loñ i Chine i kal
biloñ bi Afrika le bobasôna ba yé liyep jon biloñ bi Afrika bi nlama nuñle nye
kalasin, gôl, silba, bikék, ngog mpuma i ke bisu. I jam li yôhne ibaa lini li ta
bé maliga inyuu hala nyen u nog le: loñ
ititigi i jôlag gwét didon. Hala wee i jôla gwét makenge. Inyuule yi yon i yé mut.
Gwét
gwon bi nlona mahol biloñ bi Bakana ba Mbenge ni i njel ini le mangaa ba mbañ,
likenge ba ngwélél li ntagbe i bôt ba ta bé bisônda ndi ba sombog jo kikii bo
li la tehe juu ni ngim biléman, ndeemanwin i ke bisu.
Ingéda
u yé makénd ni mbog yoñ, u niiga bôt bape, u ntila yo ni matila moñ, u mpot yo
ni hop woñ, u mpémés bitaafel, bitidii i ke bisu hala a nlona minson, moni,
liôô bisélél, libañ mangaa, bee i ke bisu ndi u nuñul bisélél ngwoñ, bee, mangaa,
bijek, maog i ke bisu ni nkoñ isi. Jon man mee a wo bañ nyuu i pot ni gwélél
hop wé ligwéyak i ndap yé, i mbai yé, i sukulu, i homa wé nson, makoda ma
ntagbe litén jé, i loñ mee, i loñ Kamalun, biloñ bi Afrika ni biloñ bi nkoñ isi
inyuule masôôbe u béé i yoñ ti. Mbog
yoñ yon ya yilis we ngwélés ni nhat mut. Jon u nog le: i maange a bééga hikamba hi nyik, nyen ngwo i noñ.
Man
mee a hôya bañ mambén maaa Hilôlômbi a bi ti bôt ba kôba i Ngog Lituba ingéda a
bi hôla bôt ba kôba gwét le ba yémbél i bôt ba bé gwés le ba jôp i base baôm
mbom isi.
Mbén
bisu yon i nkal le: Man mee a je bañ bijek, a nyo bañ maog ma loñ i ñane nye
tigale a yila nkol i loñ i. Mbén i yôhne ibaa i nkal le: man mee a nuñlene bañ
biték gwé mut a tab é man mee. Mbén i yôhne iaa i nkal le: munlôm a haba bañ
mbod mudaa to mudaa a haba bañ mbod munlôm.
Yaônde,
10 biôôm 2013
Nkam PONDI PONDI
http://antoinepondipondi.blogspot.com
samedi 4 janvier 2014
MALII MALII
MALII MALII
Di nla kobol i buk ini ni kal le hala a yé ngim jam
tole ngim yom i mbôña bé i téé biloñ. Kikii hihéga ngim tidii, ngim ntuk i ke
bisu. Jon i ngim jam ini tole i ngim yom
ini bi ta bé maliga.
Mut a nla ba
kunde malii malii hala wee a nhoñol toi le hala a yé mbale ndi ki maboñog mé ma
ñunda bôt le a ta bé kunde. Jon u nok le : pot ni boñ mam ma imaa. Mu i nlélém njel nyen mut a nla hoñol le a
nloo mut numpe ngui ndi ki a njo bé sañ ni nye hala wee a nloo mut numpe ngui
malii malii. Mut a nla ki kal we le a mal sal ngim nson ndi ki a ta bé i homa
wé nson, a ngi yii i ndap yé. Jon a mal sal nson wé malii malii.
Ngim mintuk mi bitidii i yé malii malii. Mut a ntuk
a nhoñol le i tidii a ntehe i yé maliga, a nla luk matôa ma nke ngwé le a mpam
mut bisu i gwé matôa, a nyila toi sônda i nol bisoñda bi njôs loñ yé
gwet, a nla yi téé loñ yé i pes likot masangô le a nla lona mahol i loñ yé le
mut nyekinye a nyep bé ni jis li mbôngôô i ke bisu. Mintuk mini u ñada nwo bikeibilibok,
minsinga mi woo, i bon ba bitéblé i ke bisu. I bôt ba mbañ mintuk mini ba
nkôhna nseñ moni i nlel balal ba ndamba. I
moni nunu a ta bé moni malii malii.
B’a mut a nla nok mane tole a nla bana mahak ni ngim
jam tole ni ngim yom i yé malii malii?
Yaônde, 16 libui
li ñyéé 2013
Nkam PONDI PONDI
http://antoinepondipondi.blogspot.com
Mut a njôp bé i yañan bum
Mut a njôp bé i yañan bum
Hala a yé mbén loñ mee i i nkobla le
nkén mut a bénge bañ, a pot bañ mam ma mut a ta bé i bum yé. Ibale bo u njôp i
yañan bum wee u mbôk mbén, wee u kôli ni kokse. Mut
a nlama bé bénge mam ma kété kété mut a ta bé i bum yé. Hikii mut a yé kunde i
bok mam ma kété kété niñ yé. Inyuu hala nyen u nok le: kunde mut i nsôk i homa
kunde mut mumpe i mbôdlene. Jon u nok le: mbombog a nyap bé lép. Hala wee
mbombog a njôp bé i yañan bum ibale bo nkugi bum a nke bé i tehe nye.
Ingéda mut a njôp i yañan bum hala a
nlona yubda inyuule ngim mam i yé le mut a ngwés bé le ngim bôt i yi mo, i pot
mo i ke bisu. Hala wee u nsol i mut nu u njôp i bum yé, u nyan nye noñnaga ni
libogog jé li mbai yé.
Yom u nlama tééda, yo ini le, u jek libaa li woo li ñyéé, u béngege joñ. Hala wee u jôbôk i yañan
bum yak mut a njôp i bum yoñ. Mut a nkit bé mam i yañan bum.
MAANGE A MPOT BE MAEA MA BAGWAL
Maange a
mpot bé maéa ma bagwal bé
Maéa ma yé yom i loñ. Jon maange a mpot
bé maéa ma bagwal bé. Loñ i nyén i bat maange lelaa a njô isañ tole nyañ
inyuule maange a nlama kal ndap bôt i yom a nti inyuu jô isañ tole nyañ.
Hala wee a nsomb nkuu mim, a nsomb
mbod mim i ke bisu.
Maange a mpot bé maéa ma bagwal bé
inyuule hala wee a ntehe bo yindi nso.
I loñ mee maange a ntehe bé mayel ma
bagwal bé. Mbén loñ mee i. Nwaa lép i tuye i nééga bé ni lép i nsul tuye. Jon u
nok le: soso lom lisulnana njé i tuye li nééga bé.
Yaôndé,
13 maye sép 2013
Nkam
PONDI PONDI
http://antoinepondipondi.blogspot.com
Inscription à :
Articles (Atom)