mardi 22 décembre 2009

JÔI

Hikii jôi man Basaa a bé ti man, li bééna soso ngobol. Ngéda i hogi, li ñañal maséé to ndutu, to soso jam a mpégés mbog dilo man a ngwééne.

I jôi di mpôdôl hana, a yé nkén jôi a njôp i ndap bôt. I jôi ki lini, lib é tiba ndigi ni man munlôm inyule nyen a bé a ntôôs bum, kikii ngén kôba le, ntôô man mayiha ma isañ.

Man muda a bééna bé ngim jôi. Jôi li isañ jon a bé a nhômna tole jôi li nlô wéé ibale bo a nke libii.

Kikii ihéga man muda nu NTAMACK a ngwal, a gwé bé jôi, ba nsébél nye le Ngo NTAMACK, hala wee ngond NTAMACK. Ibale bo, bon bôda ba NTAMACK ba ntôl ndi NTAMACK a bag mut ñaab, ba nkahal séblene i bon bôda bana ni njel môi ma banyañ.

Hala kikii môi ma bééga, mape bisai, mape biog, jon man Basaa i lole a nti man jôi, a bé a kés ngambi i nya i yéle, ngim môi i bi tjé i ngim mandap mahogi inyule ma bééga biog. Man Basaa a nke i ngambi ingéda nwaa a yé jém inyu i yi le man nu a ngwéé a ba i niñ. Ingéda Man Basaa a nyéñ mu i gwom bi, i yom a nléba i yé i téédana lisol le tee i pam i yaa man (hala wee dilo ditan inyu man munlôm, dilo dina inyu man muda), hanyen to nje mut (bonge ni bôda) a bé nôgôl i jôi bayi ba bi léba.

I yimbne ini ba bé léba i bééna soso ngobol. Mut a yé a pohol jôi li mut, hanyen a oo nye man.

Môi ma bé ke ingéda i ni man. Bôt ba bé o bé mut man yanga, a ba bé mut lihaa, wee a yé mbombog, wee a yé kiñe, wee a yé banga yéé liwanda.

I jôi ba o mange, mange a nyi inyu kii ba o nye i jôi li, yag litén inyu kii ba o i jôi li.

Ingéda mut a yé kunde hanyen a oo man ni bini gwom bipe môi.

Ingéda kôba, ndi isoñ a biine we nwa, ndi nwa woñ nu a gwal man, u gwé bé kunde i oo man nu jôi le tee isoñ a wo.

Ligwé, Sôble, Jôi

Ingéda man a mpam le yaa yé i yé len (hala we dilo ditan inyu man munlôm, dilo dina inyu man muda), ba nyoñ malép ma ba bé nughene nye, nye nkéñéé man.

Ba kôp i ngii nyôl, malép ma kôp nye inyu. Sôble yé i. Hanyen i bôt ba bé ha, ba nyi i jôi ba nti man.

NGÉDI TOLE NGUU

Mut nyemede a nla leñba ngédi tole nguu. Bôt ba nla ki leñ mut ngédi tole nguu inyu unda libag li mut nu (minson nwéé minlam to mimbe). Jon ngédi i yé yimbne ba nkônde mut i jôi ba bi o nye.

Yaônde, 01 kondoñ 1987

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspt.com

NGAND NGWO

Muda a bé kébél nlôm nhuba nkwaha ni njongo masôô ndi nlôm a naña ngand ngwo lisuk li nwii. Ngand ngwo i bé le mut a nnaña yo lisuk li nwii. A nsébél mawanda, bayina bé ni lihaa jé. Ba nje, ba nyo maog. Bôlôm ba nsak mahôngô. Bôda ba nsak nding ni ngandag mintuk mi yé ki. Ngand ngwo i bé ngand le bôt ba nkon maséé le ba mal nwii. Ngand ngwo i nlôl i jôi li Basoo le ngand mbu. Nkwaha i bé nuga i bôda. Sô i bé nuga i bôlôm. Njongo: ba ntéé masôô, ba kumbul mo, ba pôôna ni môô le teele ma jôp masôô.

Mut kôba a bé naña ngand ngwo inyu i ti Hilôlômbi mayéga inyu bilonge bi mam a mbôñôl nye i ngim nwii.

Masoohe bôt ba kôba ba bé soohe Hilôlômbi, mo mana lee:

A nwet wem Hilôlômbi;

Me mbat we nwéhél inyu maboñog mem, mahoñol mem ni bipôdôl gwem bibe;

Me nsoohe we le, u ti me ngui i yi gwélél mambén moñ ni i yi bok mam;

U kôm bañ me mbus tigale me yôm, me yila nkol, me yi habé me niñ i kunde inyu i sal ni memede ni i ti we bibégés ni lipém bi kôli ni we;

U ti me yi ni pék yosôna kikii sômbôl yoñ inyu i boñ le, me yi le, wetama nyen u yé Hilôlômbi, liaa jem.

Yaônde, 26 libui li ñyéé 2000

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

NTADGA

Hala a yé ntende i kôñi ni maton momasôna ma yé i nlélém liké ni liton li yé i ñemkédé. Ngandag malok ma loñ mee ma séga le bôt ba mboñ ntadga ndi ba sagag. Inyu bôt ba kôba hala a nkobla le hikii mut a nlama yéñ i sak longe i lel bana bôt bape ingéda a ntelep i ñemkédé i ntadga. Inyule ntadga i ñunda lama i ngii, liyééne li Hilôlômbi, ntut i Hilôlômbi. Ntadga i nene longe i mis ma mut, i gwé bé mahindi. Jon bôt ba kôba ingéda ba bé kon maséé inyu bilonge bi mam Hilôlômbi a mbôñôl bo, ba bé naña ngand inyu i ti Hilôlômbi bibégés ni bo ingéda ba nsak, malok map ma nkiha ni hémle ba nhémle Hilôlômbi le mam momasôna ma kil i kokok. Hala wee béba i jôp bañ ingéda ba nsak tigale ba saa i béba i. Jon ba bé yoñ tat, hikii ngéda le mam ma kee longe. Jon bôt ba kôba ba bé yéñ i jôs béba hikii kel.

Yaônde, 13 libui li ñyéé 2009

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

LITEHE HILÔLÔMBI


Ingéda bôt ba kôba ba bi bol i Ngog Lituba, ba kahal kon woñi le i bôt ba noñ bo, ba bép bo gwét. Ngim bon ba mee i bôdôl soohe Hilôlômbi le a sôs i ngii le ba tehe nye, le a sôñ bo, le ba témb habañ minkol. Ba hoñol bilonge bi mam a bi boñ bo i nwaa ba nsolop i Ngog Lituba.

Ndi man mee a bi tehe toi le Hilôlômbi a bi sôs i ngii inyule a bi yémbél i bôt ba bé jôs loñ mee. Jon bôt ba kôba ba bé téñés bé libag jap ndi ba bé yi le ibale bo ndi ba nsal wee ba tehe Hilôlômbi, wee ba nog bipôdôl bi Hilôlômbi, wee Hilôlômbi a nkônde ti bo banga hémle. Inyule i mut a nyén péé Hilôlômbi a nhôya bé nye. Hilôlômbi nyen a yé Nkobol loñ mee, ilo yaga i boga ni boga. Jon bôt ba kôba ba bé waa bé soohe Hilôlômbi. Mut a nlama yi tééda ni gwélél libag li mbog bihégél.

Yaônde, 12 libui li ñyéé 2009

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

BANGA NHÉMLE


Ibale ngim mut tole ngim loñ i ñane we le u ke habañ ni Hilôlômbi nu a bi tohol bôt ba kôba, a pémés bo i Ngog Lituba, a ti bo biték ni lihat li yé mu biték bi, wee i mut nu a mbén we, a ñoo we inyule a tuga we le u laa ôt mahoñol ma niñ yoñ i nkoñ biték.

Sôkbôk i yé botñem ni nôgôl Hilôlômbi. Sôkbôk i yé konangoo i Hilôlômbi, nsañ i Hilôlômbi, libag jada inyu i bôt ba yé i base i sôkbôk, likôp nsañ inyu i bôt ba yé i base i sôkbôk, gwéha i bé ni bé ni ligwés Hilôlômbi.

I man mee a nkôm bé Hilôlômbi mbus a nimis bé libag jé li kunde. A nyila bé wañ mut, lélés mut, mut yengi i ke bisu, ndi mut a nsal, mut a gwé mban, mut a gwé yi ni pék.

Yaônde, 10 libui li ñyéé 2009

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

BAWOGA

Nyemb i mboñ mut le yi i nimil nye. Mut a mmeya bé nyemb. Nyemb i kôhna woñi ni i njel ini le, u mbôdôl bana ngim mambadga, u nog njôhge ni njiiha inyu bagla u mbagla ni mut woñ a nwo. Jon u njôp masoohe le bawoga u hôya bañ bo inyu bilonge bi mam ba bi bôñôl we. Hala a mboñ we le mut a mal bé i nyemb.

Bawoga ba mboñ we le ngéda i bi tagbe ni ngéda ya loo bi nyila ndigi ngéda i len ini. Yom mut a yé a hôya, yo ini le, a yé a gwé wee biun bi gwé nye le a wo. Jon nyemb i yé yom mut a nla bé bak. Nyemb yon i nyis mut le ngim ngéda i nkola i, i tabé ngéda yé. Jon mut a nla yi kii, kii a nla pide, mut a yé kii? Mut a yé a wo, a nke hee? Kii i yé i mbus nyemb?

Mut a yé a wo, a ñôt habé mahoñol, pék ni yi yé bi mal ni nyemb. Hala wee nson, gwét, gwéha, mintuk i ke bisu bi tabé i niñ bawoga. Ndi Hilôlômbi, gwéha ni kunde bi nlel nyemb ngui.

I mut a nyi bemb, a nyi le yom yokiyo i nlel bé Bayemlikok. Jon bôt ba kôba ba bi yéñ i yi hilôlômbi, hala wee li ba telepsép inyu mut woñ libôg. Mut a gwé bé yi to pék kikii Hilôlômbi. Jon ba nsébél nye le Batuupék. Jon mut a nsébél bañ nyemb ingéda a niñ i njel nkoda.

Yaônde, 08 maye sép 2009

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot

LIBAGLA

Ingéda u neebe le u nke ni Hilôlômbi, hala wee u nke habé mut numpe njôñ, wee u tam habé yom i maaisoñ, wee u nip habé, wee u ta habé mut bilembe i ke bisu.

Ingéda u nwas béba wee u noñ i njel Hilôlômbi hala wee u nyéñ longe, hala wee u nyi gwel hiun hoñ, wee u nyi hônba, wee u nkônde yén maliga ni mapubi ma Hilôlômbi.

Ingéda u mbagla ni béba hala wee u niñ habé inyu moni, je, nyôba, linoñ bôda i ke ni bisu. Jon u neebe i nog lipôdôl li Hilôlômbi, i añ ni i gwélél mambén ma Hilôlômbi, i bana mahoñol ma ñwee inyu i nog biniigana bi Hilôlômbi.

Ingéda u ntjél béba wee u nyéñ ba mut suhul nyuu, mut a nyéñ yi, mut a nog mut numpe ngôô, mut likap, mut a nyéñ bok niñ yé, mut a nyéñ bé nseñ wé nyetama, mut a nyéñ mbale i sôli i ke bisu.

Libagla li tabé yom i ntomb inyule pot ni boñ mam ma ima. Inyu i noñ Hilôlômbi u nlama bana ômsiñ le kiñ yoñ ñem i nkéés bé we, u nlama bana banga hémle, u nlama yi nwéhél, u nlama yi nwas libag li mange i ke bisu inyu i jôp i niñ mondo. Hala wee niñ Hilôlômbi a mbok ni i yégle mu i niñ i. Jon u yén péé inyu niñ hémle yoñ ni mahôla ma Njombongo. Woñi won u mboñ mut le a bagla bañ ni béba inyule njel Hilôlômbi i yé i ba nye bebee ndi nye a nyéñ yo haa ni nye.

Yaônde, 08 maye sép 2009

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

KON NI LIMBÔÔP

Mut a nniñ bé le a kon bé ni le a mbôôp bé i mbus kon wé.

Ingéda mut a nson njonog, hala wee mahoñol mé ma tabé ñwee, a nla nog waa minsôn i ke bisu. Yom yokiyo i nkon habé nye ngôñ. Yag hémle yé i nyeng. Ingéda bôt ba kôba, bôt ba matibla ba bé béna gwélél mabui inyu i bap i mut a nkon. Mabui mana nson wap i yé le minsôn mi ntomb. Ba bé gwélél ki môô le ba ha i homa mut a nog njôhge i ke bisu. Jon bôt ba kôba ba bé gwélél bee inyu i mélés makon.

Bôt ba kôba ba yi ki le hémle i nla hôla le mut a mbôôp. Hala a bé nson u ngim bôt le i bôt bana ba bé sal ndi ba yik le bee bi ntibla. Jon u nog le, libag libui li bikai ndi a nyila bee li likañ. I bôt bana ba nhémle Hilôlômbi bon ba nlo i tibil mut a nkon inyu i mélés kon wé. Ndi i bôt bana ba mbôdôl bagal inyu i yi too i kon unu, Hilôlômbi a gwé i méé mahoñol inyu mbôô i mut a nkon. Hala wee Hilôlômbi nyen a nyi to waga mbôôp tole heni. Hémle yoñ i gwé bé jam jokijo ni mbôô woñ ingéda u nkon. Hala a nkobla bé le u bana bañ bôdôl ni i bee mut matibla a ntiina we. Hala a mbénge libag li ngañngañ ikété matibla.

I bôt ba nlo i soohene we i njel hémle le u mbôôp, hala a ngwés bé kal le u ntohi inyule tohi i yé ngim yom ipe.

Yaônde, 05 maye sép 2009

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

LIKOT MASANGÔ

Nseñ u likot masangô i yé i hôla loñ le, hikii mut a laa yônôs ngôñ yé ni i gwom bi yé nye nseñ inyu niñ yé, le mut nyekinye a yep bañ ni jis li mbôngôô.

Ndi inyu i boñ le, likot masangô li sal nson wé, i nsômbla le mbañ won i kengana nye, ndi nye a noñog i mbus. Hanyen likot masangô li nla hôla le, hikii man loñ, a laa sal ni le mahol ma keneg ndigi i loñ.

Yom koñ i lôla i ñunda bés, yo ini le, ingéda likot masangô li nkena loñ, i bôt ba gwé lihat, lihat jap li nhol, li nlel balal ba ndamba, biteg bi ntjama ni loñ yosôna, liyep li mbôdôl tihba ngandag bôt inya i yé le, i bôt ba nla yônôs ngôñ yap, ba nyégle ndék, bana bôt bape ba nla habé yônôs ngôñ yap ni gwom bi yé bo nseñ inyu niñ yap. Wee ño i njôp bo malép.

Ngomin a nlama bé nwas le, i bôt ba gwé moni, bon ba kahal kena loñ ni i nwéhél bo bisukulu, matibla, libeege bôt masin ni libum li hinuni hi bikei, likap mapubi ni malép ma ndap ma bon ba loñ i ke bisu. Ingéda ngomin a nsuhul babôñol bé minsaa, hala wee a nneebe le, i mut a gwé lihat, lihat jé li kônde bôl inyule lihat li, li mbot bé nson.

Ndi, i we nu, u ngwés le i mam mana ma heñ, u nlama yi le, loñ yada i nla bé yémbél i koñ i lôla nunu a yé i loñ yés inyule bibôm bi ntôla ni nkoñ isi wosôna. Biloñ bi nlama nôgla, bi pôôna ngui yap le, hikii mut a sal, le bon ba kena bisukulu, le bon ba bot minson inyu i nuñul nkus, le bon ba yi kikii ba mbôñôl moni wap, le bon ba yi kikii ba nlama séñ minloñ ni kikii ba nlama oñ mandap, le bon ba yi kikii matibla ma nlama bôña biloñ gwap i ke bisu. Bie bi nôônga gwom bi ntubla kôi.

I jam lini, u nla boñ jo ibale bo u nyi ndugi pot hop woñ ligwéyap, ibale bo u nyi ôt mahoñol ni wemede. Ndi yom i noñ ha, yon i yé le, i nsômbla le, u ba mut a ngwés ba kunde. U ba bañ mut minliba. Nseñ i sañ ini i yé le, bon ba loñ ba bôñôl i nkus i ba neebe le, ba mbot ni bomede kikii ingéda bôt ba kôba. Bibôdlene bi kunde bi. Jon u yi le ndutu yon i nyis mut jam. Mut kôba nyen a bi kal le, woo wada u nkañ bé jomb.

Jon inyu i yémbél koñ i lôla, loñ yés i nlama bañ ni sal i gwom bi yé nseñ inyu bon ba loñ le, mut nyekinye, a yep bañ ni jis li mbôngôô.

Yaônde, 01 kondoñ 1998

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com

BANGA TOHI

Di nyi le ingéda mut a ta habé minkôm wee a ntohi. Hilôlômbi a bi tohol bôt ba kôba ni nye a pémés bo i Ngog Lituba. Inyu hala nyen bôt ba kôba ba bi yi le banga tohi i yé le u yé ngwélés i pes mahoñol ni i pes bigwel moo. Inyu base i sôkbôk banga tohi i yé i tjél boñ béba. Jon bôt ba kôba ba bi nigbene Hiôlômbi, ntohol wap, ni banga ngôñ i noñ nye. Jon banga tohi i yé i gwelba Hilôlômbi. Hala wee niñ yoñ i kéyi ni Hilôlômbi.

Bôt ba kôba ba ba bi yéñ i yi bo njee ba yé. Ba nléba le mut telepsép a nlama niñ ni hémle. Jon ba bé sôble bon bap ba ntip gwé inyu i nwas niñ i béba le bisai bi Hilôlômbi bi yon ni bo. Ibôdôl i yokel nu, ba njôp i niñ i mondo le Hilôlômbi nyen a niñ ikété yap ni bo ba niñ ikété hémle i Hilôlômbi inyu gwéha Hilôlômbi a bi unda bo le a ti bo biték ni lihat mu biték bi. Mbén Njombongo i nhôla mut a nhémle Hilôlômbi le i mut nunu a kee ni Hilôlômbi ni ki le a kon Hilôlômbi woñi. Hala wee a nyéñ maliga ma Hilôlômbi, mapubi ma Hilôlômbi, libag li ngwélés le a témb habañ nkol. A niñ ikété nsañ ni i njel ini le a nsoohe Hilôlômbi hikii kel, a ñañ banga i Hilôlômbi hikii kel, a nkap i yom a yé ni bilôg bisañ inyu lipém li Hilôlômbi. Jon bôt ba kôba ba bi kôs banga tohi inyule Hilôlômbi a nyônôs i yom a mbôn. Inyu hala nyen bôt ba kôba ba bé gwélél mambén ma Hilôlômbi.

Yaônde, 05 maye sép 2009

Nkam Pondi Pondi

http://antoinepondipondi.blogspot.com