samedi 8 mars 2008

HITAA

Hala a yé man yom a yé i ngii lituba li mbéé.Hitaa hi nla telep ingéda matjél ma umul mu le ba nyuguu ho. Hala nyen a mboñ le muda a nog mane i ke pam nye le a nkwo nyuu. Ingéda ba nyuguu hitaa, muda a nla kwo nyuu ngandag ngélé jon u nog le, muda a yé lom, to u pehek laa, wa sés be nye. Hala wee mut a nla bé mélés muda ngôñ malal.

Hitaa hi nla kon le i ntelep hikii ngéda to ba nyuguu bé ho. Ba nla kit hitaa. Ha oo habé. Hitaa hi nhap ipôla séndi yada to ibaa. Hitaa i gwé bé lituba le masai ma muda ma mpémél mu.Hi nyééne i ngii lituba li masai ma mpémél. Hitaa hi yé ôk i munlôm i nyégle nwaa mange a nyila muda. Ngandag biloñ bi nkit hitaa ndi hala a tabé longe. Hala a nyilis muda le a nog habé line li munlôm.

Yaônde, 08 matjel 2008
Nkam Pondi Pondi






HAÑNGAA
Hala a yé yom i yé i ngii i homa nkoñ hisi i yé ndi i bayak ni ti nkoñ hisi lék. Hitende hi hañngaa i yé 695.000 kilôméda hala wee ngélé 109 hitende hi nkoñ hisi. Liyonok li hañngaa li yé ngélé 1.300.000 liyonok li nkoñ hisi. Nkogo i hañngaa i nlel i nkogo i nkoñ hisi ngélé 333.000.Lék i hañngaa i hañ i yé 5.750. I mut a hééba mbod, lék yéé i yé pola 35 ni 37. I mut a yé nso nyuu, lék yéé i yé pola 3 5 ni 37.
Hisi hi nkiiña homede ndi hi kiiñaga yak hañngaa jon i nene le hañngaa hi mpémél likôl ndi i nañlag hyôñ.Nyen a nti niñ i hikii yom i nhép ikété mbog. Ibôdôl bibebela, i ke i tjobi di malép, i noñ binuga bi bikai i bol i mut binam i ba bé ndodol. Hañngaa hon hi nti malép, nop, mbebi, njiñ hôk semkwep hañngaa hon hi yé mbôô inyu hégél i gwé niñ i nkoñ hisi. Ibale bo u ntiige hañngaa bebee u nyambi, hala wee niñ yoñ i mal. Ndi mut a nla nohop hañngaa. Ibale bo hañngaa hi tabé homa wee niñ i mal i homa nu.Yom i mboñ le hañngaa i ti lék, hala a nlôl libañak jéé le a gwé njiñ hôk yada ba nsébél le hélium ni mbuni. I njiñ hôk ini le hélium, i ntôl bé, yon i nti hañngaa libag jéé li lék tôbôtôbô. Hañngaa hi nla bé ba ibale bo mbuni to hélium ba tabé.
I gwom bi ke ni mbebi, ngui i yé i sôs bo ingéda u i nsude, le mapubi ma hañngaa ma ta habé pakpak. Hañngaa hi nla hôla niñ i mut ni i njel ini le hi nti linyuma. Mut a nla bana ngap linyuma inyu niñ yéé (nhébég wéé, liké jéé) i gwélel yo i ndap yéé, i kena matôa, i lamb bijek i ke ni bisu. Inyu i yémbél liyep di nlama gwélél linyuma li hañngaa mandap més, bi iñngil gwés bebee le homa nyensôna. Linyuma li hañngaa li nhee longe ndamba i lel li malép.
Yaônde, 30 kondoñ 2008
Nkam Pondi Pondi
MASAI

Hala a yé malémôké i mpémél i nson ditam. Njiñ yéé to nene yéé bi nkobol bijek di nje to makon di nkon, i bee di nyoñ. Ditam di mbaa matjél. Ingéda séé i nyon hanyen masai ma mpam i mbégdé. Nyuu i nlep mbôñ yéé ngélé ibaa. I njel minla ni i njel matjel. Njel matjel yon i nlôô ditam kikii me mbôk me kal i ngii.
Libañak li masai mut a yé mbôô li gwé binan ni manjiñ bi gwom bi nyuu bi yé ikété: njiñ hôk ba nsébél azote hala wee uréé, mbôñ mbit nuga (acide urique) mbôñ mahoñ (acide gras), bas, mbôñ i nledek puba yom(phosphates), mbôñ i soufre (sulfates) i ke ni bisu. Ingéda mut a nkon tole ingéda ditam di nkon nyen u nléba puba litjee (albumine), ngandag bombo, bas i njôñ liô, kei ni gwom bipe masai.
Nyuu I nlep mbôñ yéé ni njel masai jon i mbôñ i, i nlama pam inyule i mbôñ i, i nloo mbôñ yosôna. Ibale mut a nsai i homa bikai bi yé, masai mana ma nnol bikai bi. Jon u tehe le binuga bi nyo bé masai.Yak mut a nlama bé nyo masai wee a nyéñ nyemb yéé.Mbôñ i nyuu mut i nnola.
Ditam, nkoñ masai hitam, séé ni nkoñ liséé gwon bi hôla le masai ma pam kikii i nsôbla.
Mut a nlama je bijek ni nyo bilam to bineene ibabé nye i lel balal ba ndamba tigale mbôñ i ba ditam.
Yaônde, 17 matjel 2008
Nkam Pondi Pondi

B'A NIÑ I YÉ NGI –SIK?

I ngobol i bug ini le sik i tabé hôñ ni ngui i pes nyuu i mut ndi mpede i hañ i gwom bi baa bi tihba ingéda bi nyiinga.
Yom di nyi, yo ini le, ibale bo ndi mut a nke le hisi hi nsendi, a nkwo. Nlélém ibale bo ndi matôa ma nke ngwé ndi nloñ i nsendi, matôa mana ma nkwo.Jon sik i yé nseñ inyu liké li mut, li matôa, i yañ nyaanga, i oñ ndap, i bañ makoñ ma ngaa i ke ni bisu. Inyu hala nyen u nog le, linômôl i jam li nti mut yi.
Inyu i boñ le mut a ôô bisélél gwé a nlama bana soñnda,yi ni pék inyu i bañ mintén mi bitamb le a sendi bañ ibale bo hisi hi nsendi, i bañ môngô i oyok ni sendak le i yin bañ malép, i bañ bee le bi laa yémbél kon i ke ni bisu. I loñ i mbañ bisélél gwé ni sal bijek gwé, i loñ i i yé kunde.
Yom u nlama tééda yo ini le, ibale bo sik i tabé to niñ i tabé. Ingéda bôt ba ntôômana bo ni bo, ba nheñlana bo ni bo ikété maboñog map, mahoñol map ni liniñik jap. Ingéda ba ntôôma bo miño, hala a nlona gwét ni manola. I ndutu i mut a nyoñ i nihbe maisañ nu a yé nye bebee yon i néñés yi wéé ni pék yéé, hanyen man mee a bi kal le ndutu yon i nti mut yi ni le niñ i ngi- ndutu i néñés bé banga bôt.


Yaônde, 28 matjel 2008 Nkam Pondi Pondi